7. Ders – Med (Uzatma)

Med (Uzatma)

Med Harfleri: Kısaca “VÂY” harfleri dediğimiz harekesiz (و ا ى) harfleridir. Tek başına bir med harfini okumak mümkün değildir.

Bu harfler sadece harekeli bir harfi uzatma görevi yaparlar. Kendilerinden önceki harekeli bir harfi, iki hareke miktarı uzatırlar.

Elif (ا) üstünlü bir harfi, Vâv (و) ötüreli bir harfi, Yâ harfi de (ى) esreli bir harfi uzatır.

Kur’an-ı Kerim’de iki kelimede, bu üç med harfinin birlikte kullanıldığını görürüz:

(أُوتِينَا), (نُوحِيهَا)

Bazan (و) ve (ى)   harflerinin üstünlü bir harften sonra gelerek, Elif’in görevini yaptığı da olur:

( اَلزَّكوٰةَ ), ( مُوسىٰ )

İki hareke miktarınca uzatılan bu medde“Medd-i Tabii”veya“Aslî Med”denir.

İki Hareke Miktarı Uzatmak Ne Demektir?

Örneğin (صَالِحُ) kelimesinde, üstünlü Sâd (صَ) harfinin teleffuzu için yaklaşık yarım saniye gerektiğini varsayalım. Bir harekeye yarım saniye gerekiyorsa, iki harekeye 1 tam saniye gerekecektir.

İşte bu süre, med harfiyle uzatılan Sâd harfinin  (صَا) teleffuzu için ihtiyacımız olan 2 harekelik süredir.

Bu miktara, 1 elif miktarı da denir. En kısa uzatma miktarı olarak bilinen “Kasr” miktarının karşılığı işte bu iki hareke, yani 1 elif’tir.

Medd-i Tabii Uygulamaları

Med Ölçüleri

*Sebebi Med bulunmaksızın, sadece med harfinin olduğu durumlarda, uzatma ölçüsü sabittir ve kullanılan en yaygın birim, 1 Elif miktarıdır.

Bu miktarın zaman değeri olarak karşılığı ise iki harekenin tam manasıyla telaffuzunda geçen süredir. Yani iki hareke= 1 Elif miktarıdır.

*Aslî Medölçüsü olarak kabul gören 1 Elif miktarı, Kasır mertebesinin ölçüsüdür. En kısa med mertebesi olarak kullanılan Kasır, bu anlamda hiç uzatmamak değil, aksine 1 Elif miktarı uzatmak demektir.

*Med harflerinden sonra, hemze veya sükûn gelmesi nedeniyle daha fazla uzatmayı gerektiren ve genel olarakFer’î Med‘ler dediğimiz Med çeşitlerinde kullanılan ölçülerin yorumlanması da şu şekildedir:

Bu ilimle meşgul olan alimlerin bir kısmı, Kasır üzerine ilâve edilen her Elif miktarını yine 2 Hareke ile ifade ederken, bir kısmı da Hareke ölçüsünü kullanmayıp, onun yerine Hareke değerindeki her kademeyi, Elif olarak ifade etmeyi tercih ettiler. Bizde de, bilinen yaygın uygulama bu şekildedir. Değişen şey, sadece, hareke yerine Elif teriminin kullanılması olmuş fakat zaman değeri değişmemiştir. Buna göre kullandığımız Med mertebeleri ve ölçüleri şöyledir:

Kasır :      1 Elif = 2 Hareke

2 Elif = 3 Hareke

Tevassut: 3 Elif = 4 Hareke

4 Elif = 5 Hareke

Tul :         5 Elif = 6 Hareke

Kaç çeşit Med vardır?

Medd-i Tabii’den başka, daha fazla miktarlarda da uzatmayı gerektiren Med çeşitleri vardır. Bunları iki ana başlık altında toplayabiliriz:

1.SebebiHemzeolan Med’ler.

2.SebebiSükûnolan Med’ler.

Sebebi Hemze olan Med’ler

Med harfinden sonra Hemze geldiğinde, aynı kelimede veya iki kelime arasında oluşuna göre şu Med’ler oluşur:

1- Medd-i Muttasıl: (مَدُّ الْمُتَّصِلِ)

Lügat manası:Bitişik Med (uzatma) demektir.

Tarifi: Med harfi ile Hemze aynı kelimede yan yana olursa Medd-i Muttasıl olur.

Uygulanışı: 4 hareke miktarı uzatılır. Kasr ile yani 2 hareke uzatarak okumak caiz değildir. Kelime sonunda durulsa bile uzatmak gerekir. Örnekler:

2- Medd-i Munfasıl: (مَدُّ الْمُنْفَصِلِ)

Lügat manası:Ayrı Med demektir.

Tarifi: Med harfi ile Hemze iki ayrı kelime arasında yan yana olursa Medd-i Munfasıl olur.

Uygulanışı: 4 hareke miktarı uzatılır. Kasırla yani iki harekeyle de okumak caiz olmakla birlikte bunun için bazı ek bilgiler gereklidir.

Medd-i munfasıl’da birinci kelime sonunda durmak gerekirse; 4 hareke ile durulmaz, bunun yerine 2 hareke ile durularak medd-i tabii yapılır.

Sebebi Sükûn olan Med’ler:

Med harfinden sonra gelen harfte “Sükûn” olduğunda şu Med’ler oluşur:

1. Meddi Lâzım
2. Meddi Ârız
3. Meddi Lîn

1- Meddi Lâzım: (مَدُّ اللاَّزِمِ)

Lügat manası: “Uzatma gerekçesi kuvvetli Med” demektir.

Tarifi:Med harflerinden sonra sükûn-u lâzım gelirse Meddi Lâzım olur.

Sükûnu Lâzım ne demektir?Bir Kur’an lafzında, üzerinde sükûn yapılan harften geçildiğinde veya durulduğunda değişmeyen, sabit kalan sükûn demektir. Bu yüzden med sebeplerinin en kuvvetlisidir.

Sükûn-u lâzım iki işaretle anlaşılır: 1- Şedde ( ّ ), 2- Cezm ( ْ )

Bir harfin üzerinde Cezim veya Şedde’nin bulunması, onun sükûn işareti taşıdığını gösterir.

Şedde’nin sükûn işareti sayılmasının nedeni ise şudur; Örnek olarak, şeddeli bir Lâm harfini ele alırsak, açılımına dikkat ettiğimizde;

ilki cezimli, ikincisi harekeli olan iki lâm’dan oluştuğunu fark ederiz:

( لْ + لِ = لِّ)

İşte bu nedenle Şedde, sükûn işareti olarak kabul edilir.

Kelimede oluşan Medd-i Lâzım’larda, Şedde ve Cezm işaretleri, med harfinden sonra gelen harf üzerinde net bir şekilde yer alırken, harfte oluşan Medd-i Lâzım’larda bu işaretler bulunmaz fakat teleffuzda hissedilir.

Harfte oluşan Medd-i Lâzım’lar ile Kur’ân-ı Kerîm’de bazı sûre başlarında, bulunan ”Mukatta‘a Harfleri” ni kastediyoruz.

Bu harfler yalın bir şekilde, harekesiz olarak yazılırlar ve bunların orijinal adlarını bilmek, sağlıklı bir okuyuş için gereklidir. ( الۤمۤ  Elif Lâm Mîm) gibi.

Bu nedenle daha önce gördüğümüz bir tabloyu burada hatırlamakta yarar görüyoruz.

Kur’an Harfleri Nasıl Okunur?

Tabloda görüldüğü gibi, bazı harflerin teleffuzu iki harften oluşmaktadır. (رَا), (يَا) gibi.   Bunlarda sadece medd-i tabii vardır.

Bazı harflerin teleffuzu da üç harften oluşmaktadır. Son harf her zaman cezimlidir.  Medd-i lâzım olan harfler, ortasında med harfi olanlardır.  (سِينْ), (قَافْ) gibi.

Bu durumda olan harflerin sadece bir kısmı Kur’an’daki Mukatta‘a Harfleri arasında yer almıştır.

Uygulanışı: Medd-i Lâzım’ın, kelimede veya harfte oluşmasına ve hangi sükûn işaretini taşıdığına göre çeşitli tanımlamalar yapılır. Fakat hangi çeşidi olursa olsun, hepsi 6 hareke uzatılır.Buna göre;

1. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti şedde olursa,Medd-i Lâzım Kelime-i Musakkaleolur. Kelimede şeddeli meddi lâzım demektir.

Örnekler

2. Meddi Lâzım kelimede olur ve sükûn işareti cezim olursa,Medd-i Lâzım Kelime-i Muhaffefeolur. Kelimede cezimli meddi lâzım demektir.Kur’an-ı Kerimde sadece (  ءٰاۤلْئٰنَ) kelimesinde örneği vardır.
3. Harfteki Medd-i Lâzım’a gelince: ( الۤمۤ Elif Lâm Mîm)’in okunuşunda (أَلِفْلاَمِّيمْ) görüldüğü gibi, Lâm ile Mîm harfi arasında, idgamdan dolayı ortaya çıkan şedde, telaffuzda belirgindir. İşte bu şekilde  teleffuz ederken, harfin sonu şeddeli okunuyorsa,  o harfteMedd-i Lâzım Harf-i Musakkalevar demektir.
4. Aynı örneğin son harfinin okunuşuna dikkat edilirse, Mîm harfinin telaffuzunda, bitiş esnasındaki cezimli sükûn ifadesi belirgindir. Böylece, Mim harfi üzerinde oluşan uzatmaya,Medd-i Lâzım Harf-i Muhaffefedenmiştir.

Bütün medd-i lâzım çeşitleri, en az medd-i muttasıl kadar (4 hareke) uzatılmalıdır.

Sebeb-i  Med  olarak sükûn-u lâzım, hemzeden daha kuvvetli olduğundan meddi muttasıldan biraz fazla çekilmesi daha uygundur. Bu nedenle 6 hareke uzatılması tercih edilir.

2- Meddi Ârız: (مَدُّ الْعَارِضِِ)

Lügat manası: “(Duruma göre oluşan) Geçici Med ” demektir.

Tarifi:Med harflerinden sonra sebeb-i med olarak sükûnu ârız gelirse Meddi Ârız olur.

Sükûn-u ârız Nedir?: Bir kelime sonunda durulduğunda, harekeli olan son harfin vakıf gereği olarak sükûn ile okunmasıdır.

(اَلْعَالَمِينَ) kelimesinde durulduğunda (اَلْعَالَمِينْ) olarak okunması gibi.

Uygulanışı:

*Meddi ârız, oluştuğu kelimenin son harekesine göre değişik uzatma ölçüleri ve bazı özel vecihlerle okunur. Fakat bu aşamada biz sadece uzatma ölçülerini belirtmekle yetineceğiz.

Üzerinde durulan kelimenin son harekesi ne olursa olsun her meddi ârızda 3 vecih, yani 3 okuma seçeneği vardır:

1. Kasr (2 hareke miktarı uzatma)
2. Tevassut ( 4 hareke miktarı uzatma)
3. Tûl (6 hareke miktarı uzatma)

Bu vecihlerden biri seçilerek okunur. Genelde tercih edilen Tevassut vechidir.

*Her meddi ârız, geçildiğinde meddi tabîye dönüşür ve sadece 2 hareke miktarı uzatılır.

Örnekler

3- Meddi Lîn: (مَدُّ اللِّينِ)

Lügat manası: “Lîn harfi ile oluşan Med ” demektir.

Tarifi:Lîn harfinden hemen sonraki harfte durulursa meddi lîn olur.

LînharfiNedir? Öncesi üstünlü olan, cezimli Vâv ( َوْ  ) ve Ye ( َىْ  )’dir.

Uygulanışı:

Meddi Lîn’de de Meddi Ârız’da olduğu gibi 3 vecih vardır:

1. Kasr
2. Tevassut ( 4 hareke miktarı uzatma)
3. Tûl (6 hareke miktarı uzatma)

* Bu vecihlerden biri seçilerek okunur. Genelde tercih edilen Tevassut vechidir.

* Meddi Lîn’e özel olarak, kasr ile okuma 2 hareke uzatmak demek değildir. Burada kasr, kelimenin normal olarak okunması ile oluşmaktadır. Çünkü Lîn harfinin tabiatındaki esneklik med olarak yeterli olmaktadır.

Örnekler

* Meddi lînin oluştuğu kelimelerin sonundaki sükûnlar ârızîdir. Geçilerek okunursa da başka bir kurala dönüşmez.

Youtube kanalımıza göz atabilirsiniz..